Arqueoloxía é Cultura e interpretar é a cuestión. Comprendermos os significados sen caer no erro de deixar que o coñecemento tolde o panorama e o método sexa un substituto da sabedoría. Construírmos pontes, lle chaman neste congreso, que está vertebrado por seis liñas de traballo que vistas dende Galicia semellan unha interpelación directa ó noso panorama. Algo construído para dar conta cumprida da situación en Galicia.
Esta pareidolia ben pode ser unha consecuencia da situación actual do patrimonio cultural galego, incluído ó arqueolóxico, como no caso da pretendida salvagarda do conxunto da Arte Rupestre Galega que tan escaso interese social e administrativo semella ter suscitado.
As anteditas liñas de traballo:
– As actuais políticas europeas e os procesos centrípetos asociados con elas en relación co patrimonio cultural e a actividade arqueolóxica.
– A Convención da Valleta, Malta, ou European Convention on the Protection of the Archaeological Heritage, do Consello de Europa e que é efectiva dende maio de 1995, pretende a protección do patrimonio cultural arqueolóxico en tanto que fonte da memoria colectiva europea. Un tratado que, por exemplo, abrangue ó conxunto da arte rupestre galega. Farase unha análise comparativa da situación e de cómo ten sido aplicada nos diferentes espazos administrativos do continente.
– A conexión entre a sociedade e definición do enfoque, do método de investigación ou mesmo de publicación dos estudos e resultados.
– A teoría e a práctica arqueolóxicas vistos á luz das novas tecnoloxías, ou da “Terceira Revolución”. Como aproveitar ó máximo as actuais posibilidades sen instituílas en trincheira reducionista.
– Cal é a relación entre a escala temporal e espacial ampla e os resultados locais? Pódense establecer relacións?
– Interpretar implica establecer relacións, tender pontes pois, entre moitas perspectivas e enfoques. Escollemos como exemplo a sesión #410 Language in European Prehistory.
Xa remataron estas V Xornadas sobre o Entroido e con elas un intenso e interesantísimo ciclo de conferencias onde poidemos compartir coñecementos e sentimentos sobre o noso Entroido con oito especialistas na materia. A continuación unha pequena crónica fotográfica destas xornadas.
Anxo Rosales intervindo durante a presentación do documental “Madams e Galáns. Historia do Entroido de Cobres”
De esquerda a dereita, Camilo Fernández, Daniel Domínguez e Rafa Quintía
Intervención de Camilo Fernández
Daniel Fernádez facendo unha demostración da danza das Mázcaras de Manzaneda
Demostración do toque do fulión
De esquerda a dereita, Jorge Minas, Iván Fernández e Rafa Quintía
Rematado o Entroido e como cada ano, chega o tempo de falar e reflexionar sobre esta nosa fascinante celebración. Na vindeira semana celebraránse en Pontevedra as V Xornadas sobre o Entoido de Galiza, organizadas pola Sociedade Antropolóxica Galega coa colaboración da concellería de Festas do concello de Pontevedra. Este ano inauguramos as xornadas o xoves 9 coa estrea en Pontevedra do documental “Madamas e Galáns. Historia do Entroido de Cobres”. Durante toda a semana teremos na Casa da Luz aberta a nosa exposicón fotográfica sobre o Entroido e o venres 10 e sábado 11 será o turno para o ciclo de conferencias. Este ano, entre outros temas, prestaremos especial atención ao aspecto satírico do Entroido. Ademais, os entroidos das nosas serras orientais -Manzaneda e Viana do Bolo- terán un grande protagonismo xa que poderemos achegarnos ao seu mundo da man da xa xente que o sinte e mantén vivo cada ano. Por certo, o protagonismo do cartaz vai nesta edición para os Volantes do Entroido Ribeirao, sirva como a nosa homenaxe a Juan Carlos González Pérez, Marisé Rey Álvarez e toda a súa familia polo magnífico e impagable traballo e dedicación a prol do noso Entroido e, xa que logo, da nosa cultura. A continuación toda a información e o programa das xornadas.
O documental “Comuneiros. Cen anos de vida e loita polo monte de Salcedo” é unha produción da Sociedade Antropolóxica Galega (SAGA) en colaboración coa Comunidade de Montes Salcedo. O audiovisual, dirixido por Rafael Quintía e realizado por João Bieites, fai un percorrido por un século de vida e de explotación tradicional do monte comunal e polos aconteceres e desgrazas que, co cambio dos tempos e co gallo das distintas usurpacións do monte comunal, tiveron que sufrir os veciños da parroquia pontevedresa de San Martiño de Salcedo.
O 5 de novembro do 2011 presentouse o documental con motivo das “II Xornadas sobre Monte Comunal” que organiza a Comunidade de Montes de Salcedo. O documental tivo unha grande acollida e repercusión mediática pois, xunto co xa clásico “O Monte é Noso” de Llorenç Soler (1978) foi pioneiro nos traballos audiovisuais dedicados ao monte comunal en Galicia.
Hoxe poñémolo a disposición de todo o público para o seu visionado libre a través da nosa canle de youtube. Agardamos sexa do seu interese.
SINOPSE: “Comuneiros. Cen anos de vida e loita polo monte de Salcedo” é unha produción da Sociedade Antropolóxica Galega (SAGA) en colaboración coa Comunidade de Montes Salcedo. O audiovisual fai un percorrido por un século de vida e de explotación tradicional do monte comunal —verdadeira e única fonte de subsistencia para moitas xeracións de galegos— e polos aconteceres e desgrazas que, co cambio dos tempos e co gallo das distintas usurpacións do monte comunal, tiveron que sufri-los veciños da parroquia pontevedresa de San Martiño de Salcedo.
FICHA ARTÍSTICA: DIRECCIÓN: Rafael Quintía
GUIONISTA: Rafael Quintía
REALIZACIÓN: João Bieites,
PRODUCIÓN: Sociedade Antropolóxica Galega (SAGA) en colaboración coa Comunidade de Monte de San Martiño de Salcedo
FICHA TÉCNICA: PRODUTORA: Sociedade Antropolóxica Galega (SAGA) en colaboración coa Comunidade de Monte de San Martiño de Salcedo
SUBVENCIÓN OU AXUDA PÚBLICA: Ningunha
TÍTULO ORIXINAL: “COMUNEIROS. Cen anos de vida e loita polo monte de Salcedo”
TIPO: Documental
XÉNERO: Etnográfico e social
Produción propia realizada a cor
ANO: 2011
DURACIÓN: 87 minutos aprox.
ORIXE: Galiza
IDIOMA V. O.: Galego
Estes días temos estado algo ocupados en Bruxelas. A SAGA, dentro da expedición galega até esta cidade, solar do Parlamento e da Comisión Europeas, foi recibida por responsables desas institucións que foron casa da cultura galega por tres días. Explicamos aló que as industrias da cultura non deben ser confundidas ca substancia amniótica que é en realidade a Cultura, e que nutre a estas. Dependen unha da outra, e xuntas son mais que a suma das dúas.
Cartáz do programa de chegada no formidable local de La Tentation.
Aló tivemos a oportunidade de escoitar o como e porqué do funcionamento destas entidades, de expor opinións, ter unha conciencia mais clara da nosa realidade como cultura dotada gran capacidade de expresión artística e cultural e que conta con profesionais de gran talento. A Comisión Europea, por medio de dous representantes, escoitou as nosas preguntas e respondeunas, malia que no de xeito satisfactorio. No Parlamento puidemos usar diferentes salas de reunión como lugares de traballo. A carga simbólica destes espazos, a posta en escena ou rito se se quere, e o formato que impón o ritmo da institución foron moi importantes para centrar as cuestións e aproveitarmos o tempo e a oportunidade.
Agradecemos, tanto á euro_deputada Lidia Senra como a todo o equipo de traballo deslocado ó aló, todas as xestións e o traballo de moderación dos debates, loxística e organización que resultaron moi proveitosos para a cultura galega, na nosa opinión.
Agora debemos afrontar a tarefa de consolidación das liñas de traballo que xurdiron deste evento. Colaborarmos para a redacción dunhas conclusións; aumentarmos a taxa de contactos entre asociacións de base, artistas, responsables de contidos relacionados ca nosa cultura, editoriais e calquera persoa ou entidade interesada na prosperidade colectiva galega.
Compre expresarmos, coido, que Galiza atesoura na súa cerna cultural todo aquilo que Europa precisa considerar se pretende camiñar cara a definición de si mesma como un axente de recoñecida lexitimidade e predicamento no contexto internacional.
A cultura galega garda versións insubstituíbles dos contidos comúns a tódolos pobos de Europa. Galiza non é unha singularidade ou anécdota cultural; é unha cultura plena e homologable ás demais do continente; a nosa equipaxe cultural, acrisolada na forxa da Historia, resulta imprescindible para a mellor comprensión da realidade conxunta da familia europea. O noso é valioso non por privativo dos galegos e galegas, mais si por manter e achegar á sinfonía compartida de contidos que dan conta dunha realidade colectiva que sería moito mais pobre e inintelixible na historia sen o concurso de Galiza.
Compre, pois, facermos o que no se ten feito: deseñarmos e aplicar unha didáctica ó respecto. Unha que sexa quen de transmitir o que foi furtado do panorama comunitario e estatal, como é a realidade de que Galiza posúe a capacidade de enriquecer de xeito senlleiro o panorama da identidade dos pobos de Europa.
A nosa produción cultural depende, para ser nosa, de que xurda desa complexa e inveterada equipaxe cultural que mencionei antes. Axudar, dende as institucións comunitarias, a facer factible o desenvolvemento desta produción implica, pola nosa parte como sociedade, o compromiso, deber e conveniencia, de coñecer e gastar os nosos propios contidos.
Moitos son os exemplos que ilustran o feito de que Galiza é o solar dunha paisaxe cultural de estrutura tan relicta e xenuína como potente, mais posta ó día polas sucesivas xeracións de traballadores e traballadoras galegas. Nada como unha potente tradición para asentar sobre ela unha sociedade innovadora e moderna. Compre restituírmos esa conexión entre o ter sido e o querer sermos. Galiza pode ser, en Europa, o escenario idóneo, ou un deles, da posta en práctica da re_fundación das estruturas comunitarias baseada na necesaria definición dun marco identitario e cultural, xa que logo, común. A explicitación deste compromiso por parte da sociedade galega, a defensa na nosa identidade como cultura, engrandece e capitaliza culturalmente ó contexto europeo.
Foi o gran valedor desta idea, o filósofo Johann Gottfried Herder, que xa no XVIII proclamaba que cada Pobo posuía de seu un motor interno para o seu desenvolvemento. Herder acuñou a idea de cultura que manexamos hoxe en día. Para Herder, os pobos forman parte do conxunto da diversidade humana. A maneira de ser de cada pobo, a súa diversidade, engrandece ó xénero humano. Tamén ó contexto europeo. O mérito de cada Pobo deriva da súa capacidade para expresarse con voz propia nun contexto coral. Esa voz, esas singulares capacidades de expresión constituirían o que agora denominamos cultura. Herder sería hoxe un crítico da Globalización e, seguramente, un activista da diversidade cultural mundial baseada no diálogo entre Pobos. A defensa pois da identidade de Galicia no contexto europeo, reforza á de Europa xa que todo o que nos fai galegos fainos europeos na medida de que boa parte diso que é sermos Europeos xurde en Galicia:
Nodo fundamental das primeiras arquitecturas monumentais europeas; o espazo euro_atlántico de intercambios da idade do bronce; o gran urbanismo protohistórico; o primeiro estado medieval no continente; a nación que no século IV deu simultaneamente un emperador, (Magno Clemente Máximo) un papa,( Dámaso) un reformador social a escala continental,(Prisciliano) etc; o referente ideolóxico místico baixomedieval, o camiño pan_europeo de Compostela; o desenvolvemento dunha literatura, unha lírica, unha música, a creación dunha especial relación co sector primario, simbiose entre un pobo e a terra que terman cadaquén do outro. Nai dunha lingua falada, cas súas versións, por todo o mundo. O perfeccionamento de modelos populares de explotación da Gandería, agricultura e pesca; A capacidade en definitiva de ter resistido, até hoxe, os potentes ataques a todas estas realidades e outras enumerables.
Mais todo isto non é evidente, nin nas institucións europeas, nin entre todos os axentes culturais e sociais Galegos, nin na sociedade galega no seu conxunto, e moito menos nas instancias administrativas de Galiza onde mesmo nin a lingua é un valor absoluto. Insistimos, pois na necesidade dun deseño didáctico proxectable cara as institucións comunitarias mais tamén reversible e viable como predicado interno.
Unha xuntanza histórica polas posibilidades que abre a novos xeitos de colaboración e de establecemento dunha rede de axudas mutuas e contactos que fagan mais sólido o panorama da xestión e creación de contidos en Galicia. Finalmente, rematamos cun comezo. Un punto de inflexión cara á mellora substantiva na xestión colectiva e descentralizada dos contidos galegos. Un incremento nos intercambios e colaboracións orientado a crear mais valor engadido na produción cultural galega actual e, como consecuencia disto, reducirmos as feblezas que lastran a vivencia, produción e consumo da cultura galega en todas as súas manifestacións tanto fora como dentro do país. Nos encetamos, pois, este regreso á Terra con esta proposta para seguirmos o diálogo e dar quenda de intervencións neste sentido. Fale quen teña que dicir.
Unha das actividades que mais caracterizan á Sociedade Antropolóxica Galega SAGA é a da produción editorial. Dende as súas orixes, esta entidade considerou unha misión de gran importancia a da divulgación dos contidos propios da cultura galega mediante o deseño dun sistema de xeración de publicacións que puideran dar conta da potencia e complexidade da equipaxe cultural propia de galegos e galegas.
Eis agora unha ollada atrás cara este esforzo colectivo, no que compre pola nosa parte agradecer a todas e cada unha das persoas que teñen escrito para as nosas cabeceiras o seu esforzo e xenerosidade que teñen feito posible este traballo de maquetación do compañeiro Miguel Alonso. Agrademos e felicitamos tamén ó resto do equipo da SAGA, e resto de colaboradores pola súa entrega e traballo, moito traballo, abofé, a prol dun futuro para a cultura de Galicia.
Estaremos atentos a tódolos pedidos ó respecto destas publicacións que, como sempre, poden adquirirse nuna serie de establecementos que actualizamos periódicamente e tamén mediante solicitude dirixida ó correo indicado mais abaixo. Algunhas destas publicacións xa están esgotadas. Nomeadamente, as mais antigas. Quen teña verdadeiro interese, xa sabe o que debe facer. En calquera caso, respostaremos o antes posible e tomaremos nota das peticións recibidas por se chegara o caso de reeditar algunha delas debido á demanda acumulada.
Mercar e colaborar así co noso obxectivo como institución. Regalar e/ou regalarse cultura galega neste nadal. Ogallá chegara a ser un tópico no que nos poideramos participar.
Estamos pechando a publicación do “Fol de Veleno. Anuario de Antropoloxía e Historia de Galiza” ano 2017. Como sabedes todas as publicacións da SAGA son autofinanciadas pola propia organización. A inserción limitada de publicidade no anuario Fol de Veleno axúdanos a manter esta publicación que coidamos importante parta a divulgación dos temas antropolóxicos e históricos en Galicia. Se cres que merece a pena a existencia de publicacións deste tipo e queres colaborar con nós anunciándote no noso anuario, por favor, ponte en contacto a través do email infosaga@antropoloxiagalega.org e informarémosche das condicións.
O vindeiro 30 de novembro remata o prazo de recepción de artigos para a nosa publicación “Fol de Veleno. Anuario de Antropoloxía e Historia de Galiza” ano 2017. Se tes algún artigo inédito ou traballo de investigación no eido da antropoloxía, historia ou arqueoloxía e queres publicalo agora tes unha oportunidade. Podes pórte en contacto con nós a través do email infosaga@antropoloxiagalega.org e mandarémosche as normas de publicación. Todos os artigos a publicar serán obxecto dunha revisión previa co obxecto de validar que se axustan ás normas de publicación en canto a contidos, rigor, interese, forma e obxectivos da publicación.
No seu día, a SAGa colaborou activamente para acadar a declaración de Paisaxe Cultural Patrimonio da Humanidade para a Ría de Muros e Noia. Nomeadamente, unha das xoias sobranceiras deste magno espazo de interese cultural é a actividade marisqueira realizada polas mulleres, eminentemente, desta ría. Un vídeo realizado polo fotógrafo da SAGA ó respecto, acadou unha gran relevancia nas redes e agora está dispoñible como un documento e homexe a estas mulleres traballadoras e esforzadas que manteñen viva a tradición ó tempo que contribúen á creación de riqueza mediante unha actividade tan ancestral como é a procura do sustento no mar. Todo un orgullo para a cultura galega.
Malia todo, non foi posible acadar os apoios necesarios para evidenciar unha vontade colectiva de acadar este obxectivo. Eis, agora, no blog da SAGA, en cualidade de promotores da proposta e para que así conste, o vídeo e a nosa posición ó respecto xunto co resumo da proposta presentada.
En 1972 a Conferencia Xeral da UNESCO aproba a “Convención sobre la protección del patrimonio mundial cultural y natural”.
O Organismo que inscribe os bens que integran este partimonio mundial é o Comité do Patrimonio Mundial. España é un do membros deste organismo, que é quen dita as instrucións para inscribir cada ben de interese.
Hai varios organismos independentes que asesoran no expediente de cada inscrición:
Consello Internacional de Monumentos e Sitios (ICOMOS)
A Unión Internacional para a Conservación da Naturaleza (IUCN)
Centro Internacional para o Estudo da Preservación e Restauración dos Bens Culturais (ICCROM).
Para ser declarado Patrimonio da Humanidade os bens culturais deben cumprir algunha destas características:
Representar unha obra mestra do xenio creativo humano.
Ser a manifestación dun intercambio considerable de valores humanos durante un determinado período ou nun área cultural específica,(…) a planificación urbana ou o deseño paisaxístico.
Ser e aportar unha testemuña única ou excepcional, dunha tradición cultural(…).
Ser un exemplo sobresainte (…) ou de paisaxe que ilustre unha etapa significativa da historia da humanidade.
Constituir un exemplo sobresainte de hábitat ou establecemento humano tradicional, representativo de una cultura o de culturas agora vulnerables polo impacto dun cambio irreversible.
Estar directa e perceptiblemente asociado con acontecementos ou tradicións vivas, ideas ou crenzas de importancia, ou con obras artísticas ou literarias de significado universal excepcional.
En calquera caso, serán tamén moi importantes os criterios de autenticidade e de estado de conservación do ben relevante dende o punto de vista patrimonial.
Cada Estado, establece unha lista indicativa e de revisión periódica, de bens que poden, eventualmente, ser inscritos. Este inventario de bens, expresa o recoñecemento internacional dos valores universais. Entrégase oficialmente no Centro do Patrimonio Mundial da UNESCO.
En España, o órgano responsable delo é o “Consejo del Patrimonio Histórico” como máximo ente consultivo na materia, e no que están representadas todas as Comunidades Autónomas. Este Consello eleva ó Goberno a lista indicativa, xustificada e contextualizada, de bens aspirantes.
É competencia estatal a determinación da orde de prioridade e a oportunidade das inscricións. Para elo seguirá as recomendacións que figuran nas “Orientaciones operacionales para la aplicación de la Convención del patrimonio mundial “. Os expedientes deben enviarse ó Centro do Patrimonio Mundial antes do 1º de febreiro para ser sometido ó dictamén do Comité del patrimonio mundial da sesión do seguinte ano, no mes de xuño.
Existen uns Órganos Consultivos que interveñen gracias co seu grupo de expertos para avaliar in situ cada proposición. Emitirán uns informes que serán estudados polo Comité del Patrimonio Mundial, primeiro na súa reunión de Xuño, e despois na sesión do mes de decembro, cando se completará e definirá cada posible inscrición, decidindo así a inclusión ou non no inventario.
Os criterios que entran en xogo con carácter xeral e son os de excepcionalidade, autenticidade e relevancia universal, como vimos. Ademais, primarán os valores de significado histórico, antropolóxico e etnolóxico. Serán especialmente importantes polo seu carácter previo perante outras consideracións, a autenticidade e a existencia acreditada dos sistemas de protección e xestión suficientes que garantan a conservación do ben.
Os sitios ou paisaxes culturais, deberán ter entidade suficiente para representar a totalidade da paisaxe cultural que ilustran. Será ademais, posible propoñer zonas asociadas a grandes liñas ou redes de transporte y comunicación.
O Comité intenta, en xeral, acadar un equilibrio entre os bens culturais e naturais, ademais dunha axeitada distribución xeográfica de todos eles.
En calquera caso, o obxecto de cada expediente que dea lugar á cada declaración de inscrición, será evidenciar o feito de que a inscrición fará posible que o elemento considerado chegue a cumprir cando menos unha das seguintes funcións:
Testemuñar (…) acerca dalgunha tradición cultural de relevancia humana global ou xa desaparecida. (…)Ou da influencia moi marcada e singular dentro dun área cultural concreta, con extensións sobre acenos arquitectónicos, urbanísticos, paisaxísticos os cales resultan positivamente condicionados.
Ou constitúe un exemplo sobresainte do establecemento humano ou da ocupación do territorio, sendo isto representativo da prevalencia das culturas tradicionais, sobre todo cando son vulnerables fronte a mudanzas irreversibles.
Ou ofrece un exemplo sobranceiro (…) dunha paisaxe que ilustre un período significativo da historia humana.
Ou representa una obra mestra do xenio creador das comunidades humanas.
Ou aparece directa ou materialmente asociado con acontecementos ou tradicións vivas, ideas, crenzas ou obras artísticas e literarias que teñan unha significación excepcional.
Das paisaxes culturais
En 1992 a Convención do Patrimonio da Humanidade transformouse no primeiro instrumento legal internacional para o recoñecemento e a protección dos paisaxes culturais
Estes representan as “obras combinadas da naturaleza e do ser humano” designadas no Artigo 1º da Convención.
Son ilustrativas da evolución da sociedade e dos asentamentos humanos no tempo, baixo a influencia das restricións físicas e/ou as oportunidades que brindaba o seu entorno natural e as sucesivas forzas sociais, económicas e culturais, tanto internas como externas.
Reflicten técnicas específicas do uso sostible da Terra, tendo en conta as características e os límites do entorno natural no que fican establecidas, ademais dunha relación espiritual específica ca natureza.
Neste sentido, son formas tradicionais do uso útil para o mantemento da diversidade biolóxica.
A paisaxe organicamente evolutiva, é o resultado dun imperativo inicial social, económico, administrativo, e/ou relixioso que desenvolveu a súa forma actual en asociación con, e en resposta a, o seu entorno natural. Estas paisaxes testemuñan ese proceso de evolución na súa forma e nas características dos seus compoñentes.
Unha paisaxe viva é aquela que mantén un papel social activo na sociedade contemporánea, asociado co modo de vida tradicional, e no que o proceso de evolución está inda en progreso. Ó mesmo tempo amosa evidencias materiais significativas da súa evolución no tempo.
Das condicións de viabilidade e sucinto DAFO ó respecto.
A actividade marisqueira na Ría de Noia posúe, pois, calidades antropolóxicas, históricas, etnográficas e vitais mais que acreditadas que fan dela unha acreedora obxectiva a seren declarada patrimonio mundial do xénero humano. Destacan entre eles:
A súa autenticidade en tanto que fenómeno vivo e ancestral que comunica directamente a realidade económica actual cos estadíos mais inveterados do proceso de sucesión cultural do noso xénero. Neste sentido dase a singularidade de que esta actividade constitúe unha paisaxe de estrutura relicta mais posta ó día polas xeracións sucesivas de mariscadoras da Ria de Noia, neste caso.
O feito de representar un insuperable exemplo da importancia e transcendencia da visibilización exitosa da actividade económica e cultural da muller, e un modelo de desenvolvemento exportable como modelo de organización a escala local. O factor antropolóxico de “xénero”, en definitiva actuaría a prol deste proxecto.
O carácter tradicional da actividade, desaparecida en xeral no resto do mundo e claramente ameazada a escala global e orientada dende os seus inicios con criterios sustentables.
A forte personalidade do fenómeno mesmo dentro da súa área cultural inmediata, Galicia.
A natureza endóxena, da comunidade local, do deseño, xestión e adaptación ós tempos da actividade, manifestada na xeometría cultural marcadamente horizontal da mesma.
A capacidade de influencia da actividade sobre outros acenos culturais dentro do marco da interface maritimo-terrestre de referencia, os cales fican positivamente condicionados (adaptados) dentro dunha órbita arredor da explotación do recurso marisqueiro.
Son déficits que cumpriría subsanar:
Acreditar de xeito convincente, a existencia dos sistemas de protección e xestión suficientes que garantan a conservación do ben.
